ΕΜΠ 5.5.2020

Θάνος Βλαστός, Καθηγητής ΕΜΠ 

Εισαγωγή

Είναι πραγματικά εντυπωσιακό αυτό που διαπιστώνεται σήμερα στον πλανήτη. Πρόκειται για μια μεγάλη κινητοποίηση, απόλυτα δικαιολογημένη. Πράγματι, όπως δείχνουν οι εκτιμήσεις, χωρίς αυτήν, εφαρμόζοντας μια πολιτική «ανοσίας της αγέλης», τα θύματα ίσως να ήταν πολλά εκατομμύρια. Παράλληλα οι οικονομικές επιπτώσεις θα ήταν ραγδαίες. Επικοινωνίες, παραγωγή, τουρισμός, επαγγελματικές, επιστημονικές και άλλες συναντήσεις έτσι κι αλλιώς θα επηρεάζονταν δραματικά. Εργασίες και έργα θα ανέκοπταν τους ρυθμούς τους. Σε συνθήκες εγκλεισμού και μη εγκλεισμού η οικονομία θα κατέρρεε.

Η συμπεριφορά της ελληνικής κοινωνίας απέναντι στην απειλή του κορωνοϊού, παρουσιάστηκε ως υπόδειγμα. Η πλειονότητα των κατοίκων τήρησε τους αυστηρούς περιορισμούς, κάτι το οποία θεωρήθηκε ως μια «ευχάριστη έκπληξη». Οφείλεται σε υπευθυνότητα ή σε πανικό;
Γιατί η υπευθυνότητα αυτή, αν όντως υπάρχει, δεν εκδηλώθηκε ανάλογα απέναντι και σε άλλες απειλές, για την Ελλάδα ή για τον πλανήτη στο σύνολό του; Πρόκειται για απειλές με τεράστιο κόστος που μόνο υπεύθυνες κοινωνίες θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν. Αν όντως είμαστε ώριμοι και υπεύθυνοι θα είχαμε συμμετάσχει μέχρι σήμερα πολύ πιο ουσιαστικά στην πανευρωπαϊκή προσπάθεια απέναντί τους. Αντίθετα, μας χαρακτήρισαν απάθεια ή συνειδητή συλλογική άρνηση να συνεργαστούμε, τόσο μεταξύ μας όσο και με τους ευρωπαίους εταίρους μας.

Παραδείγματα παγκόσμιων απειλών

Εκτιμάται ότι, σε διάστημα ενός έτους, ο αριθμός των νεκρών λόγω COVID-19, χάρις στους εγκλεισμούς, θα μπορούσε να συγκρατηθεί στις 300.000. Όμως υπάρχουν σοβαρότερες απειλές, που έχουν προκαλέσει ήδη πολύ περισσότερα θύματα: Ας σταθούμε σε δύο.

Τροχαία ατυχήματα. Εδώ και πολλά χρόνια, ο ετήσιος αριθμός των νεκρών ξεπερνά το 1 εκ. (πέρυσι ήταν 1,35 εκ.), οι δε τραυματίες, αρκετοί από τους οποίους θα μείνουν μόνιμα ανάπηροι, τα 50 εκ.

Κλιματική απορρύθμιση. Είναι μέχρι τώρα υπεύθυνη για εκατομμύρια νεκρούς. To Global Humanitarian Forum του ΟΗΕ εκτιμά, μόνο για το έτος 2030, ότι οι νεκροί θα φτάσουν τις 500.000 και το κόστος των επιπτώσεων θα αγγίξει τα 600 δις δολ. Οι επιπτώσεις από την υπερθέρμανση του πλανήτη επηρεάζουν 300 εκ. άτομα τον χρόνο και αν η παγκόσμια κοινότητα δεν αντιδράσει, σε μερικές δεκαετίες, το αποτέλεσμα θα είναι καταστροφικό και θα αφορά τους πάντες.

Αυτό που έχουν κοινό ο κορωνοϊός, τα τροχαία ατυχήματα, και η κλιματική απορρύθμιση είναι η απειλή του θανάτου ενώ και για τα τρία, το να τα αποφύγουμε, δεν εξαρτάται από φάρμακα αλλά από την αποφασιστικότητά μας. Πράγματι, στην περίπτωση του κορωνοϊού έγινε φανερό ότι, μέχρι να βρεθούν φάρμακο ή εμβόλιο, η κοινωνική αποστασιοποίηση θα είναι αποτελεσματική. Για τα τροχαία είναι γνωστό ότι με χαμηλότερες ταχύτητες μειώνονται θεαματικά (το International Transport Forum πρόσφατα πάλι ανέδειξε το αυτονόητο, τη σημασία δηλαδή του να πέσει στις πόλεις το όριο ταχύτητας στα 30χλμ/ώρα). Προφανώς θα μπορούσαμε να πατάμε λιγότερο γκάζι. Ως προς την κλιματική απορρύθμιση, ο άνθρωπος την προκάλεσε με τις επιλογές του και με διαφορετικές επιλογές, πάλι θα μπορούσε να αντιστρέψει την πορεία προς τον γκρεμό.

Ωστόσο, μεταξύ της κοινωνικής αποστασιοποίησης, της μείωσης των ταχυτήτων, και της αυτοσυγκράτησης στην κατανάλωση φυσικών πόρων, θεωρητικά αυτή που θα ήταν μακράν το πιο δύσκολο να γίνει αποδεκτή, ως απόλυτη λύση, είναι η πρώτη. Σταματούν οι δραστηριότητες, ο κόσμος μένει άνεργος και χωρίς λεφτά, επιχειρήσεις πτωχεύουν, παραλύει η οικονομία, η πόλη κλείνει, ο χρόνος που είναι ταυτισμένος με παραγωγή και έργο, απαραίτητα για να συντηρούνται κεκτημένα επίπεδα ζωής και κατανάλωσης, παραμένει στάσιμος. Ενώ λοιπόν, θα ήταν πιο εύκολο να υπάρξει συναίνεση και να ασκηθούν πολιτικές για τα τροχαία και την κλιματική απορρύθμιση, αδρανούμε. Ωστόσο τα κέρδη από την εφαρμογή τους θα ήταν τεράστια: Γιατί όμως;

• Η μείωση των ταχυτήτων δεν είναι ακραία ρύθμιση. Δεν θα σήμαινε κατάργηση των μετακινήσεων. Αντίθετα, η στροφή σε οχήματα που έχουν μεν μικρότερη ταχύτητα αλλά καταναλώνουν και πολύ μικρότερο χώρο, θα άνοιγε τους δρόμους, θα μείωνε τον κορεσμό και οι μετακινήσεις θα ενισχύονταν. Θα υπήρχαν επιπλέον και πολλές άλλες θετικές πλευρές, π.χ.: – μείωση της ρύπανσης, του θορύβου, της κατανάλωσης καυσίμου και επομένως του κόστους μετακίνησης, –  πιο ευχάριστες μετακινήσεις, που επιτρέπουν να λειτουργούν οι αισθήσεις, κυρίως όραση και ακοή, – ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας άλλων, πιο ήπιων μέσων, απέναντι στο αυτοκίνητο, όπως το ποδήλατο, που συνδυάζουν μετακίνηση, άσκηση και παιχνίδι.
• με αναθεώρηση προτεραιοτήτων, ως προς το με τι μέσα θα μετακινούμαστε, μέχρι ποίου ορίου θα επεκτείνουμε τις πόλεις μας, τι θα τρώμε, από τι ποσότητες καταναλωτικών προϊόντων θα εξαρτόμαστε και ποιες θα είναι οι πηγές της ενέργειας που θα χρησιμοποιούμε, θα μπορούσαμε να επιβραδύνουμε, ακόμη και να αντιστρέψουμε την τάση αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη. Ο χρόνος που μας απομένει δεν είναι πολύς, αλλά αδιαφορούμε.

 

Παγκόσμια αδράνεια

Ενώ λοιπόν απέναντι στην επιδημία του κορωνοϊού, οι κάτοικοι του πλανήτη, όχι μόνο δεν διστάζουν, αλλά επικροτούν και εφαρμόζουν οδηγίες εγκλεισμού, τις οποίες κανείς προηγουμένως δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι κυβερνήσεις θα τολμούσαν να επιβάλουν,

• απέναντι στα τροχαία, αρνούνται να συναινέσουν στη λήψη γενναίων μέτρων που θα μείωναν κατακόρυφα θανάτους και τραυματισμούς, ενώ θα βελτίωναν συγχρόνως και την ποιότητα ζωής στις πόλεις (στην Ελλάδα, που είναι δεύτερη σε θανάτους στην Ευρώπη, το 2019 τα τροχαία ατυχήματα αυξήθηκαν κατά 16,6%, αν και εκεί, εδώ και αρκετά χρόνια, μειώνονται σταθερά),
• αδιαφορώντας για την κλιματική απορρύθμιση, οι πόλεις συνεχίζουν να επεκτείνονται εις βάρος της πολύτιμης για καλλιέργειες γης, τα αυτοκίνητα αυξάνουν δραματικά γρήγορα (εκτιμάται ότι από 1,3 δις σήμερα το 2050 θα έχουν αυξηθεί σε 2,5 δις), η κατανάλωση προϊόντων καλπάζει και εξαντλούνται οι πηγές του πλανήτη.

Η Ελλάδα και για τις δύο παραπάνω απειλές είναι γνωστή για τις καθυστερήσεις της αλλά, χάρις στην υποτιθέμενη ‘ωριμότητα’ που επέδειξε απέναντι στον κορωνοϊό, γέννησε στην παγκόσμια κοινότητα προσδοκίες, οι οποίες μάλλον θα διαψευστούν, αν δεν κινητοποιηθούμε.

 

Μακρά παράδοση και εξοικείωση στον συναινετικό εγκλεισμό. Ερωτήματα 

Τι συνέβη λοιπόν με τον κορωνοϊό και με τα μέτρα περιορισμού της μετάδοσής του; Γιατί καταγράφηκαν ποσοστά ‘πειθάρχησης’, τόσο υψηλά που θα τα ζήλευαν πολιτικές απέναντι σε άλλα, μάλλον πολύ κρισιμότερα προβλήματα της ανθρωπότητας;

Σε μια προσπάθεια ερμηνείας της τόσο εντυπωσιακής ‘πειθάρχησης’ τρία κρίσιμα ερωτήματα θα άξιζε να απαντηθούν:

1. Η κοινωνία όντως αιφνιδιάστηκε από τον εγκλεισμό, ή μήπως πρόκειται για μια εμπειρία που τη ζει εδώ και χρόνια;

Προφανώς δεν αιφνιδιάστηκαν αυτοί που ήταν ήδη έγκλειστοι, προσωρινά ή μόνιμα, και δεν είναι λίγοι: μοναχοί, τρόφιμοι ιδρυμάτων, νεοσύλλεκτοι προ της ορκωμοσίας, έγκλειστοι σε καταυλισμούς και στρατόπεδα προσφύγων, ναυτικοί, άτομα με αναπηρίες ή ασθένειες που τα εμποδίζουν να βγαίνουν από το σπίτι, ηλικιωμένοι και κυρίως ηλικιωμένες νοικοκυρές (όπως φαίνεται από τις έρευνες περπατούν πολύ λιγότερο από τους ανάλογης ηλικίας άνδρες). Δεν είναι επίσης ημερήσιος εγκλεισμός, για αρκετά περισσότερες ώρες από όσες επίσημα προβλέπεται, αυτός που αποδέχονται αναγκαστικά πολλοί/ές εργαζόμενοι/ες σε εργοστάσια, γραφεία ή καταστήματα, ερμητικά κλειστά (στην περίπτωση των τελευταίων, το προσωπικό έχει και την πρόσθετη υποχρέωση να είναι συνεχώς όρθιο);  Εγκλεισμός είναι και το σχολείο για κάποια παιδιά, που περιμένουν από το πρωί μέχρι το απόγευμα, να τα αναζητήσουν οι γονείς τους μετά τη δουλειά.

Η εξέλιξη που οδήγησε τον άνθρωπο, ακολουθώντας μια πορεία 10.000 ετών, ενώ ήταν επί εκατομμύρια χρόνια κυνηγός και ζούσε στο ύπαιθρο, να ενταχθεί σε πυκνοκατοικημένες πόλεις και να εγκλωβιστεί σε σπίτια-κλουβιά, όπου η ορατότητα προς τα έξω είναι πολυτέλεια που την πληρώνεις ακριβά, γεννά ερωτήματα ως προς το ποια θα είναι η συνέχεια. Η αδιάκοπη και δραματική αύξηση του πληθυσμού των πόλεων, με παράλληλη συρρίκνωση των χωριών, δίνει μια ιδέα προς τα πού πηγαίνουμε. Άραγε τι σημαίνει πραγματικά η εγκατάλειψη του χωριού; Εκτός από το να βρεις δουλειά και κάποιες εξυπηρετήσεις θα έπρεπε να κρύβει και την επιθυμία να ζήσεις στην πόλη πιο συλλογικά. Όμως μάλλον δεν υπάρχει τέτοια πρόθεση. Μήπως τελικά ψάχνεις να θωρακίσεις-κλειστείς στον εαυτό σου, χάρις στο άγνωστο πλήθος που θα σε περιβάλλει; Πού είσαι αλήθεια πιο πολύ ορατός, ανάμεσα στους λίγους ή μέσα στους πολλούς; Μήπως τελικά η φυγή στην πόλη είναι και αυτή μια κίνηση συναινετικού εγκλεισμού;

Αποκαλέσαμε εγκλεισμό το υποχρεωτικό κλείσιμο στο σπίτι λόγω κορωνοϊού, όμως στον σημερινό κόσμο μας αποτελεί τρέχουσα πρακτική και μια άλλη πορεία προς τον συναινετικό εγκλεισμό, με σκοπό τη θωράκιση, όχι αυτή τη φορά απέναντι σε φορείς μολυσματικών ιών, αλλά απέναντι σε διαφορετικούς, άρα ‘επικίνδυνους’ πληθυσμούς. Χώρες θωρακίζονται απέναντι στους πρόσφυγες, κλείνουν τα σύνορά τους σε μετανάστες, πλούσιοι θωρακίζονται σε δικά τους προάστια απέναντι σε χαμηλά εισοδήματα, ντόπιοι θωρακίζονται μακριά από υπνωτήρια ξένων εργατών (όπως συμβαίνει σε πλούσιες αραβικές χώρες) κ.λπ. Οι ‘φρουρούμενες κοινότητες’ (gated/club communities), κάτι σαν ιδιωτικές περιοχές κατοικίας, απλώνονται με αυξανόμενους ρυθμούς σε όλο τον κόσμο. Στις ΗΠΑ, το 2000, γύρω στα 9 εκ. ζούσαν σε περίπου 20.000 τέτοιες κοινότητες (στη φύλαξη συχνά συμμετέχουν και οι κάτοικοι και αυτό το δηλώνουν με σχετικές πινακίδες στον δρόμο – ‘community watch’). Σήμερα, για παράδειγμα, στην Καλιφόρνια 50-70% των νέων οικιστικών συγκροτημάτων είναι φρουρούμενα. Στη Βρετανία φτάνουν τώρα περίπου τα 1000. Σε Κίνα, Σαουδική Αραβία, Γαλλία, Ισπανία, Ισραήλ, Λατινική Αμερική και σε πάρα πολλές άλλες χώρες συναντώνται ανάλογες πρακτικές. Ίσως δεν υπάρχει πόλη στον κόσμο χωρίς διαχωρισμούς προστασίας σε περιοχές διαφορετικών εισοδημάτων. Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι κάποιες κυβερνήσεις, όπως στη Γαλλία, προσπαθούν τα τελευταία χρόνια να εμποδίσουν αυτή την εξέλιξη, καθιστώντας, σε μεγάλα συγκροτήματα κατοικιών, υποχρεωτική την ανάμιξη κατοίκων διαφορετικής κατηγορίας εισοδήματος.

Οι διαχωρισμοί προστασίας δεν περιορίζονται μόνο σε πόλεις. Αφορούν κάθε χώρα στο σύνολό της. Άνισες οικονομικά περιφέρειες, χωριά με διαφορετικές κουλτούρες. Στα αποτελέσματα των εθνικών εκλογών αυτό φαίνεται πολύ καθαρά. Μεταξύ γειτονικών χωριών επίσης, οι διαφορές στην ιστορία και τον πολιτισμό τα οδηγούν συχνά σε εσωστρέφεια και αποκλεισμούς (π.χ. γάμοι μόνο από το ίδιο χωριό και οπωσδήποτε όχι μεταξύ διπλανών).

Σήμερα οι ευρωπαϊκές πόλεις είναι κομμένες στα δύο : στην ιστορική πυκνοκατοικημένη περιοχή και στα προάστια. Στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια, το μεγαλύτερο μέρος της συνολικής επιφάνειας της πόλης, κατοικείται από πολλούς πρώην κατοίκους του πυκνοκατοικημένου τμήματος, που επέλεξαν την απομάκρυνση από αυτό, ώστε να αποκτήσουν έναν ευρύτερο ιδιωτικό χώρο που να τους υπόσχεται απόσταση ‘ασφαλείας’ (‘καθαρό αέρα’) από τους γείτονες. Διπλή λοιπόν απομάκρυνση: αρχικά από την παλιά γειτονιά και στη συνέχεια αναζήτηση μιας νέας περιοχής κατοικίας, εγγυημένα χωρίς γειτονιές, όπως είναι συνήθως αυτές των προαστίων. Ζητούμενο είναι η απόσταση από τους γύρω.

Δεν έπεσε λοιπόν ο εγκλεισμός ως κεραυνός εν αιθρία. Υπήρξε προετοιμασία και τώρα είμαστε σχεδόν έτοιμοι για τη συνέχεια. Οι φανατικοί της τηλεργασίας τρίβουν τα χέρια τους. Δεν θα υπάρξει ποτέ εμβόλιο γι’ αυτήν. Το ίδιο και οι εργολάβοι. Ο κόσμος ξαναχτίζεται πιο αραιά και αυτό γίνεται εδώ και πολλές δεκαετίες.

2. Ο εγκλεισμός και το διαδίκτυο είναι δυο λέξεις που στην περίοδο του κορωνοϊού συνδέθηκαν στενά. Το δεύτερο τελικά αμβλύνει ή μήπως επιβεβαιώνει τον εγκλεισμό;

Το διαδίκτυο χωρίς αμφιβολία άλλοτε μας φέρνει πιο κοντά και άλλοτε μας απομακρύνει. Ενώ σε πρώτη ανάγνωση δείχνει ότι κόβει τα δεσμά της απομόνωσης, μήπως σπρώχνει κάποιους όλο και πιο βαθιά σε αυτήν; Είναι γεγονός ότι εξυπηρετεί πολλές ανάγκες. Εξασφαλίζει εργασία στο σπίτι, επικοινωνία προς κάθε κατεύθυνση, ψώνια χωρίς έξοδο από το σπίτι (e-commerce), πληροφόρηση, εκπαίδευση εξ’ αποστάσεως και μια πολύπλευρη, αλλά σχεδόν εξατομικευμένη αναψυχή. Τελικά σε ενθαρρύνει να επανεξετάσεις τον τρόπο που ζούσες χωρίς αυτό.

Περάσαμε από εποχές όπου η γλυπτική στις μετόπες των αρχαίων και στις προσόψεις των μεσαιωνικών ναών, έγραφε το βιβλίο της ιστορίας. Κάτι ανάλογο έκανε και η ζωγραφική στο εσωτερικό των βυζαντινών ναών. Πριν υπάρξουν εφημερίδες, όσα μάθαινες προέρχονταν από την κουβέντα με αυτούς που συναντούσες στον δρόμο. Η σημερινή εμπειρία, όπου η πιο πλούσια ενημέρωση, για οτιδήποτε συμβαίνει στον πλανήτη, αποκτάται όταν απομονώνεσαι με τον υπολογιστή, είναι μια πολύ μεγάλη ανατροπή. Η έννοια, αλλά και η ουσία του εγκλεισμού, δεν είναι πια οι  ίδιες. Πράγματι, παλιότερα εγκλεισμός σήμαινε απομόνωση, αποκοπή κάθε επαφής με τον έξω κόσμο. Το βιβλίο του κόσμου σού ήταν κλειστό. Τώρα, ο εγκλεισμός, αγκαλιά με τον υπολογιστή, καταλήγει να είναι άνοιγμα στον κόσμο. Πραγματικό; Ελεγχόμενο;

Η εμπειρία της εργασίας, μακριά από τη συμβατική έδρα της, χτίζεται εδώ και πολλά χρόνια. Αυτή η εξέλιξη έχει ως προϋπόθεση το να δίνεται μεγαλύτερη σημασία στο προϊόν της δουλειάς και όχι στον έλεγχο του κατά πόσον ο εργαζόμενος ήταν παρών στη θέση του (πρόκειται φυσικά για μια θεώρηση που έχει νόημα μόνον όταν υπάρχει πραγματική και όχι αόριστη αντιστοίχιση του εργαζόμενου με το έργο που έχει αναλάβει). Για τους περισσότερους, απομάκρυνση από την έδρα της εργασίας σημαίνει παραμονή στο σπίτι, άλλοι όμως την αντιλαμβάνονται ως ευκαιρία για νέους ορίζοντες. Επιλέγουν ένα πιο παραγωγικό περιβάλλον, όπως είναι ένας ευχάριστος τόπος διακοπών, με ήλιο και θάλασσα, και τον συνδυάζουν με δουλειά. Είναι μια συνθήκη πολύ πιο ελεύθερη, που θα προτιμάται φυσικά όλο και περισσότερο, και ίσως αποφορτίσει τις αυριανές πόλεις από τις εκτός κλίμακας συγκεντρώσεις στα κέντρα τους πολυώροφων πύργων γραφείων. Το διαδίκτυο έτσι θα αναιρούσε τον εγκλεισμό, στις περιπτώσεις που είναι εφικτό, και θα άνοιγε νέους δρόμους για μεγάλα ταξίδια, μακριά όμως από συναδέλφους. Εξαρτάται λοιπόν από το πώς θα αξιοποιηθεί.

Η κατ’ οίκον αναψυχή με on line ταινίες, μαζί με το delivery φαγητό, επίσης μας προετοιμάζουν προς ένα λιγότερο συλλογικό αύριο (μακριά από το εστιατόριο, το cinema και τις μεγάλες παρέες). Τίποτα από τα παραπάνω δεν εισπράττεται ως εγκλεισμός, το ίδιο και οι διακοπές χωρίς απομάκρυνση από το ξενοδοχείο, όπου ‘όλα’ τα βρίσκεις μέσα (all inclusive). Κάποιοι που δυσκολεύονται να αφήσουν τις συνήθειες του χειμώνα φαίνεται ότι βρίσκουν το κλείσιμο στο ξενοδοχείο το καλοκαίρι φυσιολογικό. Όλα δένουν.

3. Ο εγκλεισμός, ως ένα παρατεταμένο διάλειμμα στην εργασιακή ρουτίνα, ήταν για πολλούς υπαλλήλους ένα ‘δώρο’; Ανάλογα υποδέχτηκαν και τη διακοπή μετακινήσεων προς και από τη δουλειά;

Την καθημερινή ρουτίνα στη ζωή του ο υπάλληλος δεν τη συνηθίζει εύκολα. Μια από τις μόνιμες αγωνίες του είναι το πώς θα την παρακάμψει. Όχι μόνο οι υπάλληλοι, αλλά όλοι στη ζωή τους περιμένουν θετικά ξαφνιάσματα από το διαφορετικό. Τα αναζητούν στον δρόμο, στη δουλειά ή στο κοινωνικό τους περιβάλλον.

Σε κανονικές πόλεις, έρευνες αποδεικνύουν ότι οι εργαζόμενοι/ες επιθυμούν να υπάρχει μια ελάχιστη απόσταση ανάμεσα στο σπίτι και στη δουλειά. Προφανώς, γιατί η μετακίνηση, κυρίως για τις εργαζόμενες γυναίκες, είναι ένα ευχάριστο διάλειμμα, ανάμεσα στη ρουτίνα της δουλειάς και τους καταναγκασμούς του σπιτιού, ιδίως όταν υπάρχουν και παιδιά που τις περιμένουν στο σπίτι. Στη χώρα μας, και προπαντός στις μεγάλες πόλεις, οι συνθήκες που επικρατούν στον δρόμο αφαιρούν μεγάλο μέρος αυτής της ικανοποίησης, ιδίως όταν περιλαμβάνει και περπάτημα (για ποδήλατο ή διάφορα μέσα μικροκινητικότητας δεν γίνεται λόγος). Υπό τις τρέχουσες λοιπόν συνθήκες, από πόσους έλειψαν οι μετακινήσεις κάτω από τέτοιες συνθήκες; Ο εγκλεισμός στο σπίτι βόλεψε, δεν έχεις να ντυθείς, δεν υπάρχει ωράριο, δεν τρέχεις να προλάβεις κάποιο δρομολόγιο, δεν σε αγχώνουν οι απρόβλεπτες εμπλοκές στον δρόμο, δεν ψάχνεις να παρκάρεις, δεν σε νοιάζει αν βρέχει, φυσάει ή κάνει κρύο. Δεν έχεις να βάλεις στην ώρα τους για ύπνο τα παιδιά, ούτε να τα ξυπνήσεις, ούτε να προλάβεις το σχολικό. Είσαι αφεντικό στο σπίτι σου που, με τον εγκλεισμό, είναι όλη σου η ζωή. Βέβαια ίσως χάσεις τελικά τη δουλειά σου και αυτό μετράει περισσότερο από όλες τις παραπάνω μικρές χαρές.

Ήδη οι συνθήκες που επικρατούν, ανεξαρτήτως κορωνοϊού, είναι υπεύθυνες για τον μόνιμο εγκλεισμό των παιδιών το απόγευμα στο σπίτι, ενώ οι προηγούμενες γενιές μεγάλωσαν στον δρόμο παίζοντας. Ακόμη και στο σχολείο τα περισσότερα δεν πάνε πια με τα πόδια ή ποδήλατο (αυτό δεν συμβαίνει μόνο στις μεγάλες πόλεις, για παράδειγμα στην Τήνο το 44% των παιδιών τα πηγαίνουν οι γονείς τους στο σχολείο με το αυτοκίνητο). Είναι υπεύθυνες επίσης για την αποφυγή της βόλτας με τα πόδια από άτομα που δεν αισθάνονται άνετα σε υπερβολικά στενά πεζοδρόμια, σε διασταυρώσεις χωρίς διαβάσεις, σε φωτεινούς σηματοδότες όπου το ανεπαρκές πράσινο για τους πεζούς υποχρεώνει όσους τολμούν να τρέχουν… Το αποτέλεσμα είναι να μένουν σπίτι, όπως φυσικά έγκλειστα μένουν και άτομα με προβλήματα κινητικότητας και άλλες αναπηρίες. Υποκατάστατη επιλογή, αντί των ήπιων τρόπων μετακίνησης, είναι το αυτοκίνητο το οποίο θωρακίζει τους επιβάτες απέναντι σε εξωτερικές εχθρικές συνθήκες, για τη διαμόρφωση των οποίων βέβαια πολύ λίγοι είναι αθώοι. Σου εξασφαλίζει ένα μικροπεριβάλλον προστασίας, μορφής ανάλογης του εγκλεισμού στο σπίτι.

 

Επίλογος

Ότι υπήρξε αυτόβουλη ‘πειθάρχηση’ στον εγκλεισμό είναι μια εκδοχή-μύθος που προβάλλεται από τους υπεύθυνους σχεδιασμού και αξιολόγησης των μέτρων. Η άλλη εκδοχή ότι απλώς η ‘πειθάρχηση’ οφείλεται στα αστυνομικά μέτρα και στον πανικό μπροστά στον θάνατο, δεν συμφέρει. Αντίθετα, η επιθυμία είναι να παρουσιάσει η Ελλάδα μια νέα εικόνα, διαφορετική αυτής που η διεθνής κοινότητα είχε στο παρελθόν εισπράξει. Θα έκανε πραγματικά εντύπωση μια πειθάρχηση στον εγκλεισμό, αν εμπειρία εγκλεισμού δεν είχε υπάρξει. Όμως όχι μόνο υπήρξε, απόδειξη τόσο ότι ζούμε σε κορεσμένες, έντονα πυκνοκατοικημένες πόλεις, διαμερίσματα κλουβιά, δρόμους όπου δεν χωράς να περπατήσεις, όσο και ότι στρεφόμαστε στην τηλεργασία, στις τηλεαγορές, στα κλειστά εμπορικά κέντρα, στην ατομική αναψυχή στο σπίτι, στο επί τόπου ποδήλατο και περπάτημα στα κλειστά γυμναστήρια, και σε τόσα άλλα. Επιδιώκεται να επεκταθεί με ακόμη πιο ανεπτυγμένα προγράμματα του διαδικτύου ώστε να μένουμε περισσότερο χρόνο σπίτι μας. Αποδεχόμαστε να εργαζόμαστε έγκλειστοι και χωρίς παράθυρα στον πραγματικό κόσμο επί συνεχή δεκάωρα (κάποιοι και παραπάνω), να μετακινούμαστε ανάλογα στο υπόγειο μετρό, να οργανώνουμε καταυλισμούς εγκλείστων, να συναινούμε να ζουν στη διπλανή μας πόρτα μόνιμα έγκλειστοι ανάπηροι και άτομα με κινητικές δυσκολίες και ασθενείς σε κλινικές, χωρίς ένα τετραγωνικό μέτρο ανοιχτού χώρου. Θεωρούμε φυσιολογικό να μην περπατάμε, τα παιδιά μας να μη βγαίνουν να παίξουν πια στον δρόμο, να τα πηγαίνουμε στο σχολείο με αυτοκίνητο, και γενικά για τις περισσότερες μετακινήσεις στις πόλεις μας να επιλέγουμε αυτό το μέσο, που σε απομονώνει από τη ζωή του δρόμου δίπλα του, το δε ποδήλατο πια σχεδόν να μην υπάρχει.

Πώς να υποστηριχτεί ότι υπήρξε αυτόβουλη και υπεύθυνη πειθάρχηση σε έναν μη δημοφιλή εγκλεισμό, όταν για αρκετούς μισθοδοτούμενους, τουλάχιστον σε πρώτη φάση, τα περιοριστικά μέτρα είχαν και μια θετική πλευρά; Δεν έζησαν ακόμη τις οικονομικές συνέπειες και χάρηκαν την έξοδο από τη ρουτίνα, την πρωτόγνωρη σε διάρκεια αργία, την αποφυγή του άγχους των καθημερινών μετακινήσεων και την επιστροφή κοντά σε εκείνους που προηγουμένως σε περίμεναν στο σπίτι για να προλάβουν να σου πουν μια καληνύχτα.

Δεν αποκαλύφτηκε δυστυχώς κάποια κρυμμένη συνεκτική κοινωνία, ικανή να σταθεί εμπόδιο απέναντι στα προβλήματα που ζούμε (όπως τα τροχαία ατυχήματα και η κλιματική απορρύθμιση) ή στα χειρότερα που έρχονται. Το να υποστηρίζεται ότι υπάρχει δεν οδηγεί πουθενά αλλού παρά στον εφησυχασμό, ενώ χρειάζεται πολύ μεγάλη προσπάθεια για να οικοδομηθεί σιγά σιγά μια πιο υπεύθυνη ελληνική κοινωνία. Η συζήτηση για την κλιματική κρίση που διακόπηκε απότομα, θα πρέπει μόλις γίνει εφικτό, άμεσα να ξαναρχίσει και γρήγορα να εφαρμοστούν κατάλληλες πολιτικές. Θα ήταν λάθος από την περιπέτεια του κορωνοϊού να μας μείνει ο αυτοθαυμασμός για το ανύπαρκτο, ενώ είναι επείγον να σημάνει συναγερμός.

 

Θάνος Βλαστός

Καθηγητής ΕΜΠ, Συγκοινωνιολόγος – πολεοδόμος

Τ:               +30 210 772 2630

F:               +30 210 772 2752

M:             +30 6974 738360

E:               vlastos@survey.ntua.gr

Διαβάστε όλα τα νέα σχετικά με τον COVID-19 και τις μετακινήσεις στο Παρατηρητήριο COVID-19 της ΜΒΚ εδώ